بدهکار و بستانکار چیست؟
بدهکار و بستانکار اصطلاحی است که توسط حسابداران برای ثبت رویدادهای مالی در سوابق و سیستم حسابداری استفاده میشود. هر رویداد مالی همزمان در دو حساب ثبت میشود، در یک حساب به عنوان بدهکار (سمت راست) و در حساب دیگری به عنوان بستانکار (در سمت چپ) ثبت میشود.
قبل از اینکه بدهکار و بستانکار در حسابداری را توضیح دهیم، در مورد حسابهایی که در آنها بدهکار و بستانکار انجام میشود، بحث خواهیم کرد.
حساب چیست؟
برای ساماندهی و نگهداری داده های مالی، حسابداران سیستمی را ایجاد کردهاند که رویدادهای مالی در قالبی به نام حساب مرتب سازی میکند.
وقتی سیستم حسابداری راه اندازی میشود، حسابهایی که به احتمال زیاد تحت تاثیر معاملات شرکت قرار دارند، شناسایی و فهرست میشوند. از این فهرست به عنوان نمودار حسابها یا کدینگ حسابداری یاد میشود.
در فهرست حسابها، ابتدا حسابهای ترازنامه و سپس حسابهای صورت سود و زیان آورده میشوند. ترتیب فهرست حساب به صورت زیر است:
- دارایی
- بدهی
- حقوق صاحبان سهام (سرمایه)
- درآمد (فروش)
- هزینه
- سود
- زیان
حسابداری دوطرفه چیست؟
از آنجایی که هر رویداد مالی حداقل دو حساب را تحت تاثیر قرار میدهد، سیستم حسابداری به عنوان حسابداری دوطرفه شناخته میشود.
برای مثال، وقتی شرکتی از بانک ۱۰ میلیون ریال وام میگیرد، این رویداد روی حساب صندوق و حساب وام پرداختنی تاثیر میگذارد و زمانی که شرکت وام را بازپرداخت میکند، دوباره حسابهای صندوق و وام پرداختنی درگیر میشوند.
اگرچه از این سیستم، حسابداری دو طرفه نام دارد، اما رویداد مالی ممکن است بر بیش از دو حساب تاثیر بگذارد. برای مثال بازپرداخت وام بر روی سه حساب زیر اثر دارد:
- صندوق
- وام پرداختنی
- هزینه بهره
بدهکار و بستانکار در حسابداری
برای ثبت یک رویداد مالی باید یک حداقل حساب را بدهکار و یک حساب را بستانکار کنیم. بدهکار کردن حساب به معنای وارد کردن مبلغی در سمت راست حساب و بستانکار کردن حساب به معنای وارد کردن مبلغی در سمت چپ حساب است.
حسابهای زیر با بدهکار کردن افزایش و با بستانکار کردن کاهش مییابند:
- دارایی ها
- هزینه ها
- زیان
حساب های زیر با بستانکار کردن افزایش و با بدهکار کردن کاهش مییابند:
- بدهی ها
- حقوق صاحبان سهام (سرمایه)
- درآمد (فروش)
- سود
حساب T (تی شکل)
حسابداران اغلب از حساب تی (شکل T) به عنوان ابزار کمکی برای دیدن تاثیر معامله در دو یا چند حساب استفاده میکنند.
در اینجا توضیح حساب تی را با دو حساب صندوق و وام پرداختنی آغاز میکنیم:
مثال۱:
- در تاریخ ۱۰ شهریور، شرکت الف ۱۰ میلیون ریال از بانک وام میگیرد. در نتیجه حساب صندوق و حساب وام پرداختنی شرکت باید ۱۰ میلیون ریال افزایش یابد.
برای افزایش حساب موجودی نقد، باید این حساب را بدهکار شود و برای افزایش وام پرداختنی، این حساب باید بستانکار شود. پس از وارد کردن بدهکار و بستانکار، حسابهای تی شکل به شرح زیر است:
مثال۲:
- در تاریخ ۱۰ مهر، شرکت الف ۲ میلیون ریال وام بانکی را بازپرداخت میکند، در نتیجه صندوق و وام پرداختنی ۲ میلیون ریال کاهش مییابد.
برای کاهش حساب موجودی نقد، حساب باید ۲ میلیون ریال بستانکار شود و حساب وام پرداختنی را ۲ میلیون ریال بدهکار کرد . حساب های تی شکل اکنون به این شکل است.
بدهکار و بستانکار کردن حساب صندوق
از آنجا که پول نقد در بسیاری از معاملات میشود، بخاطر سپردن موارد زیر مفید خواهد بود:
در زمان دریافت پول نقد، حساب صندوق بدهکار می شود.
در زمان پرداخت پول نقد، حساب صندوق بستانکار می شود.
فرض کنیم شرکت الف در شهریور مبلغ ۵ میلیون ریال به شرکت الف کالا فروخته است و در تاریخ ۳ مهر این مبلغ را دریافت نموده است. (در شهریور ماه این شرکت حسابهای دریافتنی و فروش را ثبت کرده است)
در تاریخ ۳ مهر، حساب صندوق شرکت الف بدهکار خواهد شد، چونکه پول نقد دریافت کرده است. بدهکار نمودن حساب صندوق به شکل زیر است:
در جدول بالا تنها چیزی که باید وارد کنیم حساب بستانکار است، از آنجایی که این دریافت بابت فروش نسیه بود، باید حسابهای دریافتنی را بستانکار کند.
در تاریخ ۴ آبان، شرکت الف ۳ میلیون ریال را به شرکت ب پرداخت کرد . (در ماه مهر شرکت الف خرید و حسابهای پرداختنی را ثبت کرده بود) در تاریخ ۴ آبان، شرکت الف حساب موجود نقد را بستانکار میکند، زیرا پول پرداخت کرده است و موجودی نقد کاهش پیدا کرده است.
تنها چیزی که باقی میماند، حسابی است که باید بدهکار شود، از آنجا که این پرداخت بابت بدهی قبلی شرکت بود، باید در حساب پرداختنی باید بستانکار شود.
برای با بدهکار و بستانکار کردن صندوق نکات زیر را به خاطر بسپارید:
هر زمان پول نقد دریافت میشود، حساب صندوق بدهکار میشود و حساب دیگر بستانکار میشود.
هر زمان که پول نقد پرداخت میشود، حساب صندوق بستانکار شده و حساب دیگر بدهکار میشود.
بدهکار و بستانکار کردن حساب درآمد
درآمد و سود شامل حسابهایی مانند فروش کالا، درآمد خدمات، سود سهام، سود سپرده بانکی میباشند. این حسابها معمولا مانده بستانکار دارند که با بستانکار کردن افزایش مییابند. در حساب های تی شکل مانده آنها در سمت چپ قرار دارد.
بیایید فرض کنیم که شرکت شما خدماتی ارائه داده و بابت آن ۵ میلیون ریال دریافت کرده است که ثبت دفتر روزنامه آن به شکل زیر میباشد:
هر زمان که پول نقد دریافت میشود، حساب دارایی بدهکار میشود و حساب دیگر بستانکار میشود. از آنجا که این درآمد همزمان با دریافت وجه نقد انجام شده است،حساب درآمد بستانکار شده و مانده حساب آن افزایش مییابد.
فرض کنیم که شما این خدمات را به صورت نسیه ارائه داده است و به مشتری فرصت یک ماه برای پرداخت میدهد. در اینجا حساب درآمد باید افزایش یابد، پس آن را بستانکار میکنیم و از آنجایی که پول دریافت نشده است، نباید حساب صندوق را بستانکار کنیم بلکه در اینجا باید حسابهای دریافتنی را بدهکار کنیم و با توجه به اینکه حسابهای دریافتنی یک نوع حساب دارایی است، برای افزایش باید آن را بدهکار کنیم که ثبت آن شکل زیر است:
حسابهای برگشت از فروش و تخفیفات، و تخفیفات نقدی فروش مانده بدهکار دارند و باعث کاهش فروش میشوند. به حسابهایی که ماهیت آنها مخالف حساب اصلی است، حساب متقابل یا حساب کاهنده میگویند.
نکته: برای افزایش حساب درآمد آن را بستانکار کنید.
بدهکار و بستانکار کردن حساب هزینه
هزینهها معمولا مانده بدهکار دارند و با بدهکار کردن افزایش مییابند. از آنجا که هزینهها معمولا در حال افزایش است، هنگام وارد کردن هزینهها “بدهکار” را در نظر بگیرید. هزینهها تنها در زمان تعدیل کردن یا بستن حسابها بستانکار میشوند. نمونه ای از حسابهای هزینه شامل:هزینه حقوق و دستمزد، هزینه اجاره و هزینه ملزومات مصرفی است.
برای نشان دادن هزینه، فرض کنیم که در تاریخ ۱ مرداد شرکت شما ۸ میلیون ریال بابت اجاره تیرماه پرداخت کرده است. ثبت این رویداد به شکل زیر است:
از آنجا که اجاره به صورت نقد پرداخت شده است، حساب صندوق که حساب دارایی است بستانکار میشود و حساب هزینه اجاره بدهکار میشود .
به عنوان مثال دوم، فرض کنید که شرکت شما ۱۰۰ میلیون ریال حقوق اسفند را در سال بعد پرداخت میکند، لذا با توجه به اصل تطابق هزینه با درآمد، شرکت شما باید هزینه حقوق اسفند را در پایان سال شناسایی کند. ثبت حقوق به صورت زیر است:
همانطور که قبلا اشاره شد، هزینهها تقریبا همیشه بدهکار هستند، بنابراین هزینه حقوق و دستمزد را بدهکار میکنیم و مانده حساب آن را افزایش میدهیم. از آنجا که شرکت شما هنوز حقوق کارمندان خود را پرداخت نکرده است، حساب صندوق بستانکار نمیشود در عوض حساب حقوق پرداختنی بستانکار می شود، بستانکار کردن حساب بدهی، مانده آن را افزایش میدهد.
نکته: برای افزایش حساب هزینه، آن را بدهکار کنید.
بدهکار و بستانکار در حساب بانک
وقتی از کارمند بانک میشنوید ”من حساب جاری شما را بستانکار کردم” این بدان معناست حساب جاری شما را افزایش داده است. بلعکس، اگر بانک حساب شما را بدهکار کند، (مانند کسر کارمزد از حساب) مانده حساب جاری شما کاهش مییابد.
اگر در یاد گرفتن موضوع بدهکار و بستانکار کردن حسابها تازه کار هستید، ممکن است این کار بانک گیج کننده به نظر برسد. بطور کلی شما یاد گرفتید که بدهکار کردن حساب صندوق ، مانده آن را افزایش میدهد. با این حال بانک به شما میگوید که حساب جاری شما باید بستانکار شود.
به همین ترتیب، شما آموختید که بستانکار کردن حساب صندوق، مانده آن را کاهش میدهد، با این حال بانک به شما میگوید برای کاهش مانده موجودی حساب را بدهکار می کند.
اگرچه موارد بالا ممکن است متناقض بنظر برسد، اما در ۲ مثال زیر نشان خواهیم داد که رفتار بانک با بدهکار و بستانکار در واقع با روش حسابداری که آموختید مطابقت دارد.
مثال ۱ بدهکار و بستانکار در حساب بانکی
فرض کنید شرکت آسانسورساز از شرکت سپاهان مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال بابت پیش دریافت ساخت آسانسور، دریافت میکند.
در هنگام دریافت پول، شرکت آسانسورساز ثبت زیر را انجام میدهد:
بدلیل اینکه شرکت آسانسورساز مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال را به صورت نقد دریافت کرده است، حساب صندوق را بدهکار میکند.
از آنجایی که هنوز این شرکت آسانسورها را تحویل شرکت سپاهان نداده است، نمیتواند حساب درآمد را بستانکار کند. در عوض، حساب پیش دریافت درآمد که حساب بدهی است، بستانکار می شود زیرا شرکت آسانسورساز در قبال ساخت آسانسور یا برگرداندن ۱۰۰ میلیون ریال متعهد است.
حالا فرض کنید شرکت آسانسورساز مبلغ ۱۰۰ میلیون را به حساب بانک واریز کند. موجودی نقد بانک با دریافت این مبلغ افزایش مییابد، در نتیجه بانک حساب صندوق خود را ۱۰۰ میلیون ریال بدهکار میکند.
در عوض، بانک باید این مبلغ را به حساب جاری مشتری واریز کند تا منعکس کننده تعهد بانک در بازگرداندن ۱۰۰ میلیون ریال در صورت تقاضای مشتری باشد. در قالب دفتر روزنامه، ثبت بانک به شرح زیر است:
(ثبت دفتر روزنامه توسط بانک)
منبع : حسابیار
مرتبط باموضوع :